گفتار درمانی یا آسیبشناسی گفتار و زبان چیست؟
گفتار درمانی یا آسیبشناسی گفتار و زبان رشتهای از علوم توانبخشی است که توسط یک متخصص بالینی بنام گفتار درمانگر یا آسیبشناس گفتار و زبان به بررسی، تشخیص و درمان اختلالات ارتباطی، اختلالات درکی، اختلالات صوت و مشکلات بلع میپردازد.
یک تصور غلط و رایج این است که گفتار درمانی را شاخه ای از روانشناسی میدانند که با صحبت کردن با مردم به اصلاح اختلالات رفتاری میپردازد. عده زیادی از مردم این رشته را محدود به اصلاح کردن اختلالات تلفظ میدانند (مثلاً فردی که توانایی تلفظ حرف ر را ندارد ) .
گفتار درمانی با چه مشکلاتی سر و کله میزند؟
در حقیقت گفتار درمانی با حوزه گسترده ای از موضوعات گفتار(تکلم)، زبان، بلع، صوت و ارتباط درگیر میشود. برخی شامل :
- مشکلات پیداکردن کلمات : میتواند تحت تأثیر مشکلات خاص زبان مثل تاخیر زبانی یا تحت تأثیر مشکلات عمومی مثل مشکلات مغزی باشد .
- مشکلات ارتباط اجتماعی : اینکه افراد چگونه افکار و نظرات خود را منتقل کنند .
- نقص ساختاری زبان : مشکلات ساخت جمله ، که میتواند از نظر معنایی یا دستوری دارای ایراد باشد .
- مشکلات خواندن و نوشتن (سواد) : که وابسته به آوانگاری (ارتباط حروف و صداها ) معنایی (ارتباط کلمات و معانی)ها یا فهمیدن معنا و مفهوم متنها
- مشکلات صوت : صداهای گوش خراش و صداهای خیلی نازکی یا اختلالات صوتی که روی ارتباط اجتماعی فرد تأثیر بگذارد .
- مشکلات ادراکی (مثل ترجمه حافظه عملکرد اجرایی) : در حوزه ای که روی ارتباط فرد تأثیرگذار باشد .
اجزای گفتار چیست؟
- آواسازی یا صدا سازی (phonation)
- تشدید یا پیچش صدا (resonance)
- روان بودن صدا (fluency)
- آهنگ صدا (intonation)
- زیروبمی صدا (pitch variance)
- صدا (voice)
اجزای زبان چیست؟
- آواشناسی <phonology> (برسی صداهای)
- ساخت واژه <morphology> (اجزای واژگان)
- نحو <syntax> (ساختار جمله)
- معناشناسی <semantics> (معنای کلمات و جملات)
- کاربردشناسی <pragmatics> (جنبه اجتماعی)
متخصص و درمانگران گفتار درمانی به چه کاری میپردازند؟
درمانگران به درمان کودکانی میپردازند که در فراگیری زبان مادری یا استفاده صحیح از گفتار دچار مشکل هستند و نیز بزرگسالانی که به دلیلی، توانایی گفتاری خود را از دست دادهاند.
این متخصصین در طول دوران تحصیل با آناتومی و فیزیولوژی اندام گفتار و نیز مباحث زبانشناسی و روانشناسی آشنا میشوند. به همین جهت گفتار درمانی یک رشته بین رشتهای به حساب میآید.
افرادی که به خدمات گفتار درمانی نیاز دارند، در طیف سنی گسترده ای قرار دارند. از نوزاد تازه متولد شدهٔ نارس تا یک فرد ۹۰ ساله ای که پس از سکته مغزی توانایی صحبت کردن را از دست داده است. پس فردی میتواند گفتاردرمانگر خوب و موفقی باشد که توانایی برقراری ارتباط با افراد در سنین مختلف را داشته باشد.
الزام مراجعه به گفتار درمان
- کلاترینگ (تندگویی )
- لکنت بزرگسال و کودک
- اتیسم (اختلالات نافذ رشد)
- ADHD (بیش فعالی )
- تلفظ اشتباه صداها (اختلال تولید)
- اختلال صوت یا صدا (گرفتگی صدا – کاهش بلندی صدا ، نروی و پولیپ و …)
- اختلالات تشدید (شکاف لب و کام ، صدای تو دماغی)
- کم توانی ذهنی و سندروم داون
- فنیل کتونوریا
- تشنج و صرع
- اختلالات خواندن و نوشتن ( دیسکسی ) .
- اختلالات ریاضی
- آسیبهای شنوایی و پردازش شنوایی
- درمان اختلالات بلع و گفتار در بیماری های مغز و اعصاب ( سکته مغزی ،MS ، ضربه مغزی ،فلج مغزی، پارکینسون و … ) .
- اختلالات بلع در نوزادان و کودکان
- ارتباط مکمل و جایگزین (AAC)
- تأخیر در صحبت کردن کودکان
- آسیب های ویژه زبانی (SLI)
- اختلال در برقراری ارتباط و روابط اجتماعی
- توانمند سازی کودکان برای ورود به مدرسه و آزمون سنجش
- افزایش مهارت های کلامی جهت فن بیان بهتر در کودکان
برنامه گفتار درمانی کودکان
ملانی پوتوک (Melanie Potock) متخصص آسیبشناسی زبان و گفتار میگوید: آسیبشناسان زبان و گفتار نه تنها مشکلات بیان، زبان و درک را ارزیابی و حل میکنند، بلکه برخی از آنها روی بلع و غداخورن هم تمرکز دارند. او معتقد است بسیاری از کودکانی که به سختی حرف میزنند مشکلاتی در غذاخوردن هم دارند. درست است که اولین موردی که به ذهن میآید کودکان با نیازهای خاص هستند، ولی مشکلات صحبت کردن و غذا خوردن در سایر کودکان نیز مشهود است. هر دو عمل حرف زدن و بلعیدن جنبههای حرکتی بسیار ظریف زبان، فک و لبها را در هماهنگی کامل یا یکدیگر درگیر میکنند که همیشه هم کار خیلی راحتی نیست!
ممکن است متخصصان برای اینکار از اسباب بازیهای فوت کردنی و سوتها استفاده کنند و از کودکان بخواهند تا مسابقهی “پنبه فوت کنی” بگذارند و به اینصورت ماهیچههای مورد استفاده در حرف زدن و غذا خوردن را تقویت کنند. نیهای رنگی، مسواکهای موزیکال و حلقههای حبابساز، استراتژیهای سرگرم کنندهی دیگری هستند که به کودکان کمک میکنند تا حسهای مختلف را در دهانشان تحمل کنند.